Historia opieki nad chorym w Kościele katolickim

   Pomoc chorym zawsze zajmowała szczególne miejsce w Kościele katolickim, mając teoretyczne uzasadnienie w jego nauczaniu na przykładzie samego Chrystusa. W Ewangelii mówi się o wielu uzdrowieniach dokonanych przez Jezusa.
   Znaczenie teologiczne aktywności terapeutycznej Jezusa, jak mówi Pismo Święte, jest dwojakiego rodzaju: Jezus chciał dać "znak" swojego mesjanizmu, to jest boskiej misji zbawienia, a ponadto chciał, aby Jego uczniowie pojęli wolę służenia ludziom cierpiącym. Oba znaczenia są dobrze zilustrowane w przypowieści o dobrym Samarytaninie (Łk 10,30-37), która kończy się przykazaniem: "Idź, i ty czyń podobnie!". Z podobnymi słowami Jezus zwrócił się do swoich uczniów: "I wysłał ich, aby głosili królestwo Boże i uzdrawiali chorych" (Łk 9,2); "Idźcie i głoście "Bliskie już jest królestwo niebieskie". Uzdrawiajcie chorych, wskrzeszajcie umarłych, oczyszczajcie trędowatych" (Mt 10,7-8).
   Opierając się na tych słowach Jezusa, Kościół katolicki już w ciężkich czasach prześladowań organizował hospicja dla chorych w domach wiernych, a później przy klasztorach na Wschodzie i na Zachodzie. Wszędzie, gdzie były głoszone nauki Chrystusa, Kościół poprzez działalność zakonów braci szpitalnych, organizacji religijnych i dobroczynnych uczestniczył w udzielaniu pomocy medycznej.
   Także po laicyzacji szpitali, zainicjowanej w Europie przez rewolucję francuską, Kościół katolicki kontynuował, w rozmaity sposób, pomoc chorym, umieszczając ich w swoich placówkach medycznych albo kierując personel religijny do szpitali państwowych.
   Obecność obok chorych była brana pod uwagę nie jako "zastępstwo", ale przede wszystkim uważano ją za świadectwo służenia choremu, wyobrażającemu samego Chrystusa: "Byłem chory, a odwiedziliście Mnie [...] Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili" (Mt 25,36.40).

Etyczna koncepcja medycyny

   Z punktu widzenia doktryny Kościół katolicki zawsze respektował zdobycze i możliwości terapeutyczne w naukach medycznych, stosując je w swoich szpitalach. Widział w lekarzu rodzaj uświęconego funkcjonariusza "ministerstwa życia" (Paweł VI), mogącego ratować życie, leczyć i przynosić ulgę w cierpieniu.
   Moralność medyczna Kościoła katolickiego wypełnia normy etyki Hipokratesa, wzbogacając je pojęciem świętości życia ludzkiego jako daru danego od Boga i uważając chorego za Jego syna, personifikując go z samym Chrystusem. Kościół zawsze potępiał przestępstwa przeciwko życiu: aborcję - od początku jej istnienia (Didache - "Nauka dwunastu Apostołów", początek II wieku), zabójstwo, samobójstwo, porzucenie dzieci i jakiekolwiek inne okrutne traktowanie ludzi.
   Kiedy teologia moralna była systematyzowana w summach średniowiecznych, w traktatach epoki Odrodzenia i nowych czasów, to podstawy etyki lekarskiej znalazły swoje miejsce w komentarzach do piątego przykazania - "nie zabijaj".
   Doktryna moralna rozszerzyła się przede wszystkim za czasów ostatnich pontyfikatów - poczynając od papieża Piusa XII (1939-1958) z jego rozważaniami o lekarzach - w następstwie trzech współistniejących czynników:

1. przestępstw przeciwko życiu, nawet przy braku winy (w czasie ostatniej wojny);
2. rozwoju teorii "praw człowieka", przyjętej przez Kościół i szczególnie podkreślanej w czasie pontyfikatu Jana XXIII (1958-1963);
3. rozwoju wiedzy medycznej i technologii biomedycznych.

Wartości i zasady fundamentalne

   Moralność medyczna w nauczaniu Kościoła katolickiego bierze wzorce z nauki o człowieku, wynikającej z chrześcijańskiego objawienia. Tym samym moralność w medycynie oparta jest na pełnej i obiektywnej godności osoby ludzkiej. Podstawą takiej koncepcji jest człowiek, nie tylko lokujący się na szczycie świata materialnego i w centrum społeczeństwa, ale także wyposażony w wartości wieczne, biorące się z jego transcendentności w stosunku do świata i historii, lub z duchowości, która go charakteryzuje. W respektowaniu godności człowieka mieści się więc założenie szacunku dla Boga i dla nieśmiertelnej duszy każdego człowieka. Moralność chrześcijańska nie może w konsekwencji zgodzić się ani z utylitarnym, ani ze skrajnie liberalnym, ani z czysto biologicznym czy socjobiologicznym podejściem do etyki.
   Takim sposobem z nauki o człowieku będącej częścią chrześcijańskiego objawienia wypływają następujące podstawowe tezy: ciało ludzkie jest godne szacunku w sensie personalistycznym oraz tworzy jedność ze swoim "ja". Z punktu widzenia katolicyzmu można powiedzieć nie tylko "mam ciało", ale także "jestem moim ciałem", ponieważ ciało jest jedną substancją z duszą, tworzy swego rodzaju całość.
   Na podstawie tych wartości ciała ludzkiego życie fizyczne uważane jest za wartość fundamentalną w relacji z innymi wartościami, także przewyższającymi je dostojeństwem (wolność, solidarność...), ponieważ wszystkie te inne wartości możliwe są tylko w wypadku istnienia fizycznego życia człowieka. Stąd bierze się niezgoda Kościoła na swobodne przerywanie ciąży i na eutanazję. W życiu fizycznym widzi on bowiem świętą i fundamentalną wartość.
   Dlatego centralne miejsce w etyce lekarskiej zajmuje zasada terapii albo zasada całości. Zgodnie z nią interwencja medyczna albo chirurgiczna (lub genetyczna) dopuszczalna jest w tych wypadkach, gdy jest niezbędna do uratowania życia lub przywrócenia zdrowia człowieka jako całości.
   Interwencja lekarska powinna opierać się także na zasadzie wolności i odpowiedzialności: wolność zarówno lekarza, jak i pacjenta musi być zgodna z odpowiedzialnym odnoszeniem się do życia i zdrowia. W tej zasadzie mieszczą się, w szczególności, i zgoda pacjenta na terapię po uzyskaniu szczegółowej informacji, i prawa i obowiązki lekarza.
   Na koniec należy wspomnieć o zasadzie solidarności społecznej, dzięki której pomoc medyczna rozpatrywana jest jako prawo obywateli i obowiązek społeczeństwa, a zdrowie uważane jest za wspólne dobro.